Geslacht Heek, Heeq, Heeck, Heecq
Alle Heecken. (door
Herman van Twillert[1])
In Nederland bestaan verschillende geslachten van Heek. In Bunschoten en Eemnes,
maar ook op de Veluwe waar rond Elburg Gerrit
Heeck burgemeester was. Ook zijn er vermeldingen
van de Veluwse Willem
van Heek en zijn huwelijk in 1656 met Gerarda van Twiller de weduwe
van Henrick van Nulde.
In de uitgave van De Nederlandse Leeuw[2] uit 1938 wordt de stamboom beschreven van het Groninger geslacht van Heeck. Het had een eigen wapen (5 rozen
2-1-2) en bracht veel hoogwaardigheidsbekleders voort. De oorsprong van de naam
is onzeker, omdat, door de Groninger gewoonte om de “h” weg te laten, ook het geslacht van Eeck
(Van Ekerstein) bedoeld zou kunnen
zijn. [3]
In diverse historische bronnen wordt ook Godert
van Heeck uit het kerspel Heeck
genoemd. Dat lag op de grens met Duitsland tussen Almelo en Münster
Van de Bunschoter families worden in het bekende boek “Van Wee bin
jie d’r één” van Puttman en Brugman-Feenstra twee geslachten weergegeven die
ogenschijnlijk geen verwantschap met elkaar hebben. Er zijn veel gegevens en
een aantal open eindjes, waartussen op het eerste gezicht geen verband lijkt te
bestaan. Het vermoeden leeft wel, maar
er zijn geen documenten die bewijzen dat de twee grote Bunschoter geslachten bij elkaar
horen. Daardoor zijn er eigenlijk twee takken Bunschoters:
de grote “Heekies” -tak, waar bijna elke Bunschoter
wel een voorouder in terugvindt, en
vervolgens nog de schijnbaar losse tak
van Joost en zijn zoon Gijsbert; de zogenaamde “Chirurgijnen”
-tak.
De aanleiding voor mijn onderzoek was een opmerking die ik aantrof
in het verslag van de derde reis van de bekende Bunschoter Chirurgijn Gijsbert
Heek aan het begin van zijn derde reis voor de VOC naar Azië.
Deze en andere transcripties
(dat is een vertaling van het oud Hollandse handschrift naar leesbaar
Nederlands) staan vermeld in het boek van Oth
Dekkers over Gijsberts reizen[4] en het geeft een paar
interessante aanknopingspunten weer voor de mogelijke verbinding tussen
Bunschoten en Eemnes.
Overigens kwamen Gijsbert’s tweede en derde echtgenote uit Harderwijk hetgeen ook weer een aanwijzing is dat er betrekkingen waren
tussen de Bunschoter en de Veluwse families. Of dat
nu duidt op een verbinding met bovengenoemde Willem Heek is ongewis.
Gijsbert, en daarna zijn
zoon en daarna weer zijn kleinzoon woonden te Bunschoten aan de “Straat”
waarmee de huidige Dorpstraat werd aangeduid. Het pand is nog steeds als
zodanig herkenbaar.
Gijsbert beschrijft hoe hij tot het besluit kwam voor de derde keer te gaan
reizen,. Ook beschrijft hij dat hij zijn oudste zoon mee nam en hoe hij zijn
boedel had geregeld. Hij
beschrijft zijn afscheid als volgt:
“Dit alles door de hulpe
Gods verricht sijnde ende
van mijn vrienden en goede kennissen: so tot
Bunschoten, Emenes, Nijkercq,
Harderwijck, Uytrecht,
Amersfoort, Muyden ende eyndelijck oock te Amsterdam behoorlijck afscheyt genomende hebbende ben ick op de
16en Octobris des selven Jaers 1654 met mijn voornoemde zoon in een gehuurd vaartuyg van de Compagnie vertrokken” [5]
In documenten en akten uit die tijd komt de term “vrienden” nooit
voor maar wel “vrunden” en “gude
vrunden” waarmee familie en directe familie werd
aangeduid. Oth Dekkers heeft naar mijn mening de term
“vrunden” abusievelijk vertaald als vrienden. Het
betekent dat Gijsbert met zijn zoon afscheid nam van zijn familie in
Bunschoten, waar hij woont, van Amsterdam waar zijn moeder en zijn stiefvader
woonden en van Harderwijk waar zijn schoonfamilie woonde en waar hij zijn
jongste zoon had uitbesteed. Allemaal naaste familieleden dus. En vervolgens
noemt hij ook Eemnes waar klaarblijkelijk ook directe
familie woonde.
Maar desondanks, als die
verbinding er wel is dan heeft dat nog steeds geen betekenis voor het
Bunschoter nageslacht omdat de “Chirurgijnen”-tak van
Joost en Gijsbert volgens “van Wee….” geen verbinding met elkaar hebben. Dus er zal
eerst opgelost moeten worden hoe dat zat.
Want hoe zat
dat dan? Nergens lijken er immers directe
verwantschappen bekend te zijn met de Eemnessers?
Naamgeving
Heecq is ook Heeck en Heek en zelfs Haick.
In
de Eemlandse klappers[6]
wordt de Bunschoter dokter, Joost
Gijsberts, met de naam Heecq
geschreven terwijl zijn jongste dochter Cornelia in Eemnes
als Heek wordt aangeduid.
Het oude Nederlands kende geen voorschriften die het schrijven van
namen regelden. Er bestonden ook geen voorschiften over hoe bijvoorbeeld de
letters Z/S en G/GH, CK, QC
geschreven dienden te worden. Die werden dan ook door elkaar gebruikt In alle takken komen de verschillende
schrijfwijzen voor, soms zelfs binnen één gezin. Er kan dan ook geen waarde worden gehecht aan een
afwijkende schrijfwijze want pas onder Napoleon, bij de invoering van de
Burgerlijke Stand werden familienamen exact vastgelegd. Daartoe werd elk
familiehoofd opgeroepen om op de Mairie te
verschijnen zoals het gemeentehuis tijdens de Franse overheersing werd genoemd.
Elk hoofd van het gezin ondertekende dan een verklaring van naamsaanneming
waarin de kinderen en hun officiële naam werden genoemd.
Deel 1:
Een puzzel, bewijzen dat de beide takken wel bij elkaar horen:
Afbeelding
1.
Gijsbert Heek liet twee grafstenen plaatsen in de Hervormde Kerk te Bunschoten
De eerste steen is gedateerd uit 1620 en betreft het graf van zijn vroeg
overleden dochtertje.
Afbeelding 2.
De tweede steen is voor zijn vrouw Susanne te Bunschoten. Op de steen van
Susanne is ook het familiewapen afgebeeld. Daarover later meer.
(Hier kunnen de twee foto’s van de grafstenen geplaatst worden zoals die in Oth’s boek staan afgedrukt. Nog mooier is het om nieuwe
foto’s van de 2 stenen te maken als dat nog kan)
Bij
Jacob Heek de Bunschoter stamvader staat genoteerd:
feit 1 --------Gijsbert = geboren 1619
feit 2 --------Aefken = geboren 1632
Herman
van Twillert verondersteld verder:
1.
Als vast staat dat Gijsbert in 1619 is geboren zal de geboortedatum van zijn vader
Joost Pietersz ergens tussen 1585 en 1600 zijn. We
stellen nu 1585.
2.
We weten ook dat Aefgen Hendriks als derde kind in
1632 is geboren dus zal de geboortedatum van haar vader Hendrick
tussen 1590 en 1605 zijn. We stellen nu 1595.
3.
Als we aan de
hand van deze veronderstellingen de geboortedata berekenen op basis van
gemiddeld 20 tot 30 jaar per generatie dan kan de volgende lijst met geboortedata
worden berekend:
III Joost
Pieters 1585 ---------- III Hendrik Peters1595
II Pieter Jacobs 1565 ----------
II Peter Jacobs 1575 (den Jonge), overleden in 1620
I Jacob 1545 <----------------> I Jacob 1545
Dan
volgt daaruit dat de vader van Pieter
Jacobs (links) dezelfde zou kunnen zijn
als de vader van Peter Jacobs
(den Jonge) (rechts).
Het is namelijk niet erg waarschijnlijk dat in Bunschoten twee families
Jacob Heek zouden hebben geleefd die niet tot dezelfde familie zouden behoren
en geen familiebetrekkingen zouden hebben. Ook dat maakt het zeer
waarschijnlijk dat het wel degelijk om één en dezelfde persoon gaat.
4. Peter
Jacobsz wordt "De
Jonge" genoemd, en dat terwijl zijn vader Jacob heet.
Dus moet hij een oudere broer hebben gehad met ongeveer dezelfde naam.
Conclusie
1
Pieter en Peter waren
broers en derhalve zijn de twee Bunschoter takken
verwant en ontstaat de volgende
stamreeks:
Beperkte Stamhoudersreeks
De volledige reeks met alle bekende afstammelingen en
aanverwanten is in te zien op www.vantwillert.net/stamboom_heek
Jacob Heek
& N N ++ Bunschoter tak
o Pieter Jacobsz Heek
ca 1570-1638/ & Grietje Joosten
o Joost Heek
†/1636 & Heijltie Pieters †1637/
o Gijsbert
Heek 1619-1669 &1645 Susanne Daniels 1622-1650
o Joost Heek
1646-1688/1701 &1668 Jacomina Sas
†1710
o Peter
(den Jongen) Jacobsz Heek
†1620 & N N
o Jacob Heek
o Petertgen Heek
o Hendrick Heek
1590/1622 & Bijetgen Wouters
o Wouter
Heek 1632-1690 & Swaentjen Gijsberts
o
Geurt Heek †1724 &1686 Jannetjen Janssen
o
Gijsbert Heek 1690 &1718 Marritje Gijsberts
o
Gijsbert Heek 1721-1786 &1751 Geertje Oudsten 1729
o Wouter Heek
1722-1786 &1751 Klaasje Hopman 1725-1795
o
Gijsbert Heek 1754-1808 &1789 Aertje Oudsten
1766-1823
o Wouter Heek 1792-1866 &1815 Hendrina
Aleijda Bent 1784-1868
o
Gijsbert Heek 1816-1869 &1841 Annetje Alberts
1821-1862
o Aefgen Heek 1632
o Willem Hendrikse Heek
1640-1703 &1670 Wijmpje Sijbrandse
Man †/1684 ++ Eemnesser tak
o
Hendrik Willemse Heek 1670-1716 &/1703 Marritje Janse
Reus †1721
o
Jan Hendrikse Heek 1711-1749 &1733 Merritje Pieters Man †1734
o
Hendrik Heek 1734-1784 &1755 Gijsbertje van Doorn
1733-1811
o
Jan Heek 1769-1810 &1799 Hendrica van de Kuinder
1773-1848
o
Hendrik Heek 1734-1784 &1755 Gijsberthje van
Doorn
o Jan
Willemse Heek †
o Peter
Heek
o Peter (den Jongen) Jacobsz Heek
†1620 & Stijntgen Gosens
ca 1580
o Elbert Heek & Aecht Jacobs
o Jacob
Heek 1642
o Dirck Heek 1620-1675 & Marijtgen
Petersz ca 1620-1680
o Pieter Dircks Heek 1642-/1689 &1679 Jannetje Franssen †1705
o Frans
Pieters Heek 1680-1732/ &1705 Lucretia Schaap
1676
o Peter
Fransz Heek 1716-1795/ &1739 Francijntje
de Ruijter 1717-1787
o Renger Heek 1760-1808 &1784 Hilletje Huijgen 1762-1808
o
Hendrikus Heek 1786 & Geertruij Hoolwerf 1801
o Wychgeman Jacobsen Heek †1651
& N N
o Jacob Heek
†1635/ & Geertgen N
o Gerrit
Heek 1633
Deel 2: Hoe zijn de
Bunschoter- en Eemnessergeslachten verwant?
Op de Eemneser website www.heek.net
is te lezen dat
de Eemnesser stamboom vooralsnog niet verder gaat dan
stamvader Willem Hendrikse Heeck,
geboren in 1640. Zijn zoon trouwde met Marritje Reus. In de daar getoonde
genealogie wordt de verbinding met de Bunschoters nog
ontkend, zij het dat er al een aanvang is genomen met een grafiekje die deze verbining juist wel weer laat zien. Maar
(knipoog) de enige bron van die informatie kan alleen mijn bestand zijn en, tja, dat is
natuurlijk publiek domein.
Afbeelding
2.
De bakkerij aan de Wakkerendijk die Evert Heek op Eemnes in 1765 heeft gekocht, de nering en woning van vele
generaties Heek te Eemnes. Evert was getrouwd met Marretje ter Beek uit…... Bunschoten.
De Bakkerij bleef tot 1978 in de familie.
Het pand overleefde een spectaculaire crash van een Engels Luchtschip
dat direct naast het huis in 1917 neerstortte.[7]
Aanwijzing 1
De
Eemnesser Hendrik was de vader van Willem Hendriksz.
Willem leefde van 1640 tot 1703 en was
getrouwd met Wijmpje Sijbrandse Man. Zijn vader blijkt dus Hendrik te zijn en is
daarmee de oudste bekende Heek al dan niet van Eemnes. We kunnen ook weer aannemen dat Willem werd geboren
toen zijn vader Hendrik de leeftijd had tussen 18 en tot 50 jaar. Dat geboorte
van zijn zoon was in 1640 en dus is vader Hendrik ergens tussen 1590 en 1622 geboren. Verder weten
we van Willem dat hij ook Burgemeester was van Eemnes.
In
Bunschoten kennen we ook een Hendrik uit dezelfde leeftijdsgroep. Hij is de
zoon van Peter Jacobsz (De Jonge). Van deze Hendrik,
die getrouwd was met Bijetgen Wouters, zijn drie kinderen bekend: Wouter,
Peter en Aefken. Alleen van Aefken
is het geboortejaar bekend, namelijk 1632.
De
uitleg over Pieter Jacobs volgend, kunnen we concluderen dat, Hendrik dus een
volle neef was van
de Bunschoter chirurgijn Joost. U weet nog wel: de vader van Gijsbert,
de VOC -opperchirurgijn. De Bunschoter
Hendrick Petersz kan dus dezelfde zijn als de vader van de Eemnesser Willem Hendriksz.
Aanwijzing
2
Evert, de kleinzoon van de Eemnesser Hendrik,
trouwde in Bunschoten
met Marretje ter Beek. Zij was de
dochter van de toenmalige burgemeester van Bunschoten en we weten dat zij enige
tijd in Bunschoten woonden voor zij naar
Eemnes verhuisden. En kijk aan; Marretje’s grootvader was Pieter Dircks
Heek, de neef van Willem Hendriks. Althans, volgens onze herziene stamboom.
En overigens blijkt ook uit het feit dat Evert zijn bruid uit Bunschoten haalde dat de Eemnesser en Bunschoters wel
degelijk heel nauwe familiebanden hadden.
Aanwijzing
3
Cornelia
was de jongste dochter van Joost, de volle
neef van
de Bunschoter Hendrik. Zij vertrok in 1712 naar Eemnes.
Zij was toen 25. Haar ouders, waren in redelijke goede doen. Vader Joost was immers de
zoon van de VCO chirurgijn en zelf ook chirurgijn, dus het zal niet uit nood
zijn geweest dat zij vertrok. Echter, welgestelde dochters in die tijd bleven
in de regel bij hun ouders tenzij er een zeer
betrouwbare relaties of familie was waar zij onderdak konden krijgen. Dat gold
eens temeer voor ongehuwde dochters. Daaruit valt op
te maken dat zij bij familie moet zijn ingetrokken, bijvoorbeeld bij een oom
of neef. Het zou bijvoorbeeld bij achterneef Hendrik Willemse kunnen zijn. Van
Cornelia is een vermelding aangetroffen dat zij overleed in Eemnes-buitendijk
op 20 augustus 1718 en daar in de Hervormde Kerk werd begraven [8]
Afbeelding 3.
Doop
inschrijving van Cornelia
Aanwijzing
4
Beide
families hadden goede sociale posities en leverden boeren burgemeesters in
dezelfde tijdspanne.
Aanwijzing 5
In de inleiding van het reisverslag van de VOC chirurgijn Gijsbert schrijft
hij op bladzijde 15 van Oth Dekkers’ transcriptie,
terugkerend van zijn (tweede) reis: “… ende mij tot
Bunschoten in ’t Sticht van Uytrecht
(wesende mijn geboorteplaats) hadde
gevestigd…”
Deze tekst met bovenstaande uitleg over zijn afscheid toont andermaal zijn
familiebanden aan met Bunschoten en Eemnes.
Samengevat
hebben we nu vijf argumenten op basis van waaruit ik durf te
stellen dat Willem Hendricks’ vader, Hendrik uit Eemnes, één en dezelfde persoon is als Hendrik Petersz uit Bunschoten. En ook dat Pieter Jacobs Heek de voorvader is
van BEIDE Bunschoter
takken waaruit weer volgt dat Hendrick en Bijtgen Wouters nog een zoon hadden, namelijk Willem
Hendriks die zich in Eemnes vestigde.
Bovenstaande betekent dat de Eemnesser Heeks ook verwant zijn met de VOC Chirurgijn, bekend om
zijn gedetailleerde reisverslagen van reizen naar Siam
en Oost-Indié en ook dat zij wel degelijk verwant zijn
met de Bunschoters.
Bijna
iedere Bunschoten-Spakenburger heeft wel een Heek als
voorouder en kan zich nu voorstaan op een verwantschap met de VOC -opperchirurgijn
Gijsbert Heek.
Familiewapen
Heek voor wie?
Gijsbert
liet op de grafsteen van zijn eerste vrouw Susanne een afbeelding van een zegel
aanbrengen. Als notabele zal hij de noodzaak hebben gezien zich een zegel aan
te schaffen. Het zou ook kunnen zijn dat zijn vader Joost reeds
in het bezit van dit zegel was maar veel verder terug in de tijd zal het zegel
er niet zijn geweest. Dan komt het er dus op neer dat de wapenvoerende tak is
uitgestorven. Ach.
Er
ontstaat nu een situatie die gelijk is bij het familiewapen van Twiller. Ook daar zijn de takken van de wapenvoerders
uitgestorven en is het gebruik van het wapen of zegel bij de andere takken
onzeker.
Toch
werd daar het wapen in de latere verwante geslachten wel degelijk erkend. Op
die basis zou bij Heek dus een erkenning mogelijk kunnen zijn.
Maar,
het venijn zit hem in de staart: dan moeten namelijk de verwantschappen met
documenten worden bewezen en, hoe genoeglijk
het ook is om het aanwijzingen en argumenten te passen en te meten, daar schort
het nog aan.
Bronnen